Bawer Agirî

Di kurdî de tîpa dubare nîn e. Lê gava bêjeyeke hevedudanî yan jî peyveke dariştî bê çêkirin, tîpa dubare tê nivîsandin. Ji ber ku bi ketina tîpekê  peyv wateya xwe ji dest dide, divê em bêjeyan wekî wan binivîsin. Lê ji bo tîpên ‘’l’’ û ‘’r’’yê pêwîst nake mirov du heb ji wan li cem hev binivîse. Her wekî gellek, millet, pirr, sirr, gurr . Heke em bi vî awayî binivîsin dê tevlihevî  zêdetir bibe. Wê demê divê em ji bo bêjeya /şerrawestandin/ê sê-çar ‘’r’’yan binivîsin her wekî /şerrrrawestandin/. Me li jorê got ku tîpa dubare nîn e, lê ev yek bi tenê ji bo peyvên sade derbas dibe. Bo nimûne di bêjeyên sade de dema ku tîpên d/t hebin, di payeya hevrûkirinê de yek ji wan dikeve. Sedema vê yekê jî ji ber ku jêderka wan nêzî hev e, bilêvkirina wê dijwar e. Mînak: dewlemendtir dibe delementir bilindtir dibe bilintir Em ji bo bêjeyên hevedudanî jî çend mînakan bidin. Dema ku mirov bêjeya /serok/ û bêjeya /komar/bide ber hev dibe /serokkomar/. Gava em tîpa dubare ji ...

Ji ber ku ev demeke dirêj e kurdî di bin dagirkerî û qedeqeyeke mezin de ye, derfeta perwerdehiyê nedîtiye. Ji ber vê yekê gelek peyv li gorî herêman cuda tên bilêvkirin. Bêguman di her zimanî de zarava û devok hene, lê rewşa kurdî ya taybet ji wan zimanan vediqete. Mirov dikare sedema vê yekê bi dehan mînakan nîşan bide. Rewşa kurdan a perçebûyî, nebûna perwerdehiya giştî, xedexe, zext û oto-asîmîlasyon û hwd hiştiye ku di kurmancî de gelek peyv bi awayên cuda bên bilêvkirin heta di nivîsan de jî bên nivîsandin. Em ê niha hinek peyvên ku bi çend awayan tên bilêvkirin raberî we bikin. Ji bo zelalkirina mijarê em ê bi kurtasî çend dengên ku di kurmancî de bi hev diguherin wekî mînak nîşan bidin. /a/ û /e/ fam/fehm pan/pehn tat/teht Di zimanê devkî de peyvên bi vî rengî gelek in. Li vê derê /a/ li /e/yê dadigere, dengê /h/yê jî tê pêşiya wê. /fehm/ di erebî de jî /fehm/ e. /a/ û /ê/ da/dê cas/cês ra/rê Rêjaya van peyvan pir kêm e. Peyva /cas/ bi erebî  ‘’cas/cis’’...

Ez beriya niha li ser vê mijara ku hûn ê niha li jêrê bixwînin fikirîm, lê min navek lê nekir û wisa di cih de hişt. Min duh ji bo mijara tîpa dubare hinek lêkolîn dikirin, ez dîsa rastî wê mijarê hatim. M. Mistefa Reşît ji pirtûka M. Deham Evdilfetah çend mînak wergirtine. Ew mînakên ku divê em wan belav bikin û ji xwe re wekî mînak bigirin ev in; /çillek/, /dizzek/, /virrek/ û hwd. Ez ê zêde nivîsê dirêj nekim û ji bilî çend guhartinên biçûk destê xwe nedim nivîsê û bi wî awayî pêşkêşî we bikim. M. Deham ji bo ku em van bêjeyan di nivîsên xwe de bi kar bînin, nimûneyên baş dane. Wekî mînak em pêşî bala xwe bidin bêjeyên /diz/, /dizek û /dizzek/. Ew kesê ku dizî kiriye, em jê re /diz/ dibêjin. Gava ev navdêr nebinavkirî be, wê demê /dizek/ dibêjin. Lê gava ev mirovê diz her dem diziyê bike, wê demê em jê re /dizzek/ dibêjin. Bi rastî jî divê em li vir navdêra nebinavkirî /dizek/ û navdêra /dizzek/ ya di wateya ku her dem diziyê dike, ji hev cuda binivîsîn. Bilêvkirina wan jî n...