Elî Herîrî li bajarokê Herîrê ya girêdayî bajarê Hewlêrê, di sala 1009’an de ji dayîk bûye. Di sala 1079'an de li bajarojê Herîrê koça dawî kiriye û li heman cihê hatiye veşartin. Elî Herîrî yekemîn wêjevanê Kurd e ku piştî hatina îslamê bi zaravayê kurmancî helbest nivîsiye. Hêjatiya Baba Tahirê Hemedanî di zaravayê Lorî de çi be yê Elî Herîrî jî di zaravayê Kurmancî de jî ew e. Dîwanek helbestan a ku bi zaravayê kurmancî ya Elî Herîrî heye. Her çi qas gelê Herîrê di roja me ya îro de bi zaravayê kurmanciya jêrîn biaxive jî, lê tê gûmankirin ku gelê Herîrê wê demê bi kurmancî axivîne. Ji ber wê demê Herîr gundekê yê Çela Colermêrgê ye. Gelek helbestên wî yên binirx di hene.
Hisna te ya hebîbe
Dilê min jê xerîb e
Elî tu bikî nesîbe
Dest bidit wesale
Hisna te ya dilxal e
Dilber lebsî siyah e
Bi min kaabe Ellah e
Tewaf dikim her sal e
Ji Hind bînin talanî
Bikin kilê sibhanî
Ji bo çavê Şa-Siltanî
Dema bêtin ser sal e
Çend bibêje Elî sadiq
Ji esrar û deqayiq
Ji wan wesfê di layiq
Ji hisna ya delale.
Çand çi ye? Belkî m irov nikaribe ji bo çandê pênaseyeke têkûz bike , l ê mirov dikare bibêje ku çand di nava demeke dirêj de hemû nirxên mirovahiyê yên madî û manewî ne. Ji van nirxên mirovahiyê yên ku ji nifşekî derbasî nifşekî din dibe re çand tê gotin . Çand , nasnameya gelekî pêk tîne û wî gelî ji gelên din cuda dike. Her wiha çand şêweyê fikir û jiyana civakê ye jî . Çand bi gelemperî ji du hêmanan pêk tê 1- Hêmanên ku çanda madî pêk tînin : Avahî,telefon , hemû cure amûr , cil û berg hwd . 2- Hêmanên ku çanda manewî pêk tînin : Bawerî , kevneşopî , adet, şêweyên hizirandinê /fikrî hwd . Di nava hêmanên madî û manewiya çandê de her tim hevbandoriyek heye . Dema ku guhartin di yekê de çêdibe , bandorê li ser ya din jî dike. Bandora xwezayê yanî şe
1- Rêbendan Vê mehê rê tên girtin û aşît çêdibin. Li Agiriyê nifira wê jî heye ”Aşît bi ser te de were.” 2- Reşemî Wekî hûn jî dizanin ku tav mirov di vê mehê de reş dike. 3- Adar Dar û ber ji nû ve zindî dibin û berf dihele. 4- Avrêl Meha baranê ye. Di vê mehê de baran gelekî dibare. 5- Gulan Ev meha gul û çîçekan e. Gul û kulîlk bi xweşikbûna xwe xwezayê dixemilînin. 6- Pûşper Di vê mehê de gîha zer dibe, dibe mîna pûş. 7- Tîrmeh Ev meh a herî germ e.Di vê mehê de tîrêjên rojê mirov dişewitîne. 8- Gelawêj Di vê mehê de stêrka bi navê gelawêjê xuya dike. 9- Rezber Ev meh meha rezan e. Gel di vê mehê de di nav bax û baxçeyan de rezên xwe ber hev dikin. 10- Kewçêr Meha kewan e. Kew ji çiyayên bilind dadikevin li cihên nizim diçêrin. 11- Sermawez Kurdistan sar dibe, serma û germ cihê xwe diguherînin. Gel di vê mehê de amadekariya zivistanê dike. 12- Berfanbar Her wekî ji navê wê jî diyar e, ev jî meha berfê ye. Berf li Kurdistanê mîna
Yorumlar
Yorum Gönder